Hiç şüphemiz yok ama.. Geçtiğimiz bir zaman içinde siyasetçilerden birisiydi sanırım, “dünya düz” demişti. Çok tartışıldı.. Bu tartışmalar sonrası eğitim kategorisinde böyle bir yazı bulunmasının iyi olacağını düşündüm. Dünya yuvarlak mı? Düz olabilir mi? Yuvarlak ise kanıtı ne? Bunu ilk tespit eden kim ve nasıl tespit etti?
Dünya yuvarlak. Düzlüğüne dair geçerli hiçbir kanıt yok. Peki dünyanın yuvarlak olduğunu ilk tespit edenler, dile getirenler, ölçümleyenler kimler?
- Pisagor: Ay’ın yuvarlak olmasından yola çıkarak dünyanın da yuvarlak olduğunu söylemiş.
- Anaksagoras: Yine ay’ın yuvarlak olmasından yola çıkarak dünyanın yuvarlak olduğunu söylemiş.
- Aristo: Takım yıldızlardan ve birkaç başka kanıttan yola çıkarak dünyanın küre olduğunu söylemiş.
- Eratosthenes: Yaptığı ölçümler ile dünyanın yuvarlak olduğunu kanıtladı.
Daha birçok isim vardır eminim ama çok detaylı araştırmaya giremedim. Yanlış isimler vermek yada kafa karıştırmak da istemiyorum. Sonuçta 2000 yıl öncesinden dünyanın yuvarlak olduğunu söyleyenler, kanıtlayanlar var.
Burada benim en dikkatimi çeken tabi ki Eratosthenes oldu. (Diğerleri alınmaz inşallah..)
Peki O Zaman Eratosthenes Kimdir?
Eratosthenes, millattan önce 276-273 yılları arasında, günümüzün Libya sınırları içinde bulunan Kirene şehrinde doğmuş. Geography (coğrafya) kelimesini kullanan ilk kişi o ve coğrafya bilimininde temellerini atmış. Ayrıca enlem ve boylam sistemini icat etmiş. Dünyanın çevresini hesaplayan ilk insanda o.
Dünyanın çevresini stadyum uzunluk birimine göre dikkate değer bir doğruluk ile hesaplamış. Bunun yanında eksen eğikliğini hesaplayan ilk kişide o. Coğrafi ve kartografik bilgilerini kullanarak paralel ve meridyenlerle yapılmış ilk dünya haritasını çizmiş. Daha birçok çalışmalar yapmış.
Dünyanın Çevresini Nasıl Ölçtü?
Eratosthenes Mısır’da yaptığı bir deneyle Dünyanın çevresini ölçmüş. Antik Mısır’da Asvan (Grekçe ismi Syene, Antik Mısırda Swenet olarak adlandırılmıştır.) şehri Yengeç Dönencesi’nde olduğu için yaz gün dönümünde Güneş tam tepedeydi (yani gölge boyu sıfır olur). Eratosthenes bunu biliyordu. Gnomonu kullanarak öğle vaktinde İskenderiye’deki gölge açısını ölçtü.
Detayları isterseniz Carl Sagan’dan dinleyelim. Carl Sagan, 1980 yılında yayınladığı Cosmos belgesel serisinde bu konuyu işlemiş ve bir arkadaşımızda videonun Türkçe alt yazısını hazırlamış. Her ikisine de teşekkür ederek videoyu paylaşıyorum. İyi seyirler.
Eğer konuyla alakalı katkı yapmak, eklemeler yada düzeltmeler yapmak isterseniz yorum formunu kullanabilirsiniz.